भूराजनीतिक प्रतिस्पर्धा बीच उदाउँदैछ एसियामा अर्को नयाँ शक्ति

विश्वव्यापी भूराजनीतिक तानातान बीच चीन र अमेरिका दुवै प्रतिस्पर्धीहरुसँगै समदुरीको सम्बन्ध राखेर अघि बढिरहेको एसियाली मुलुक हो, इन्डोनेसिया। जनसङ्ख्याको आकारका आधारमा संसार कै चौथो ठूलो यो मुलुकले आर्थिक रुपमा समेत प्रगति, सुरक्षा र सफलताको लागि प्रतिस्पर्धी महाशक्तिहरू सबै हिँडेर आफुलाई पनि शक्तिशाली बनाइरहेको छ।

हाल संसार अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाहरू द्विध्रुवीय संसारमा मात्र अडेको छैन सर्दै छैनन् । जहाँ दुई महाशक्तिहरूले प्रतिद्वन्द्वी प्रणालीहरू सिर्जना गरेकै भरमा सबै कुरा हुँदैन । बहुध्रुवीयताले गर्दा नयाँ उदयमान शक्ति राष्ट्रलाई निकै लाभ हुने देखिएको छ । यहाँ चीन एक मात्र उदाउँदो शक्ति होइन र यस कारणले गर्दा बेइजिङले कहिल्यै अमेरिकाको जस्तै प्रभुत्व जमाउने सम्भावना छैन। भारत र रुस जस्ता अन्य उदाउँदो शक्तिहरूलाई पनि ध्यानमा राखेर हेर्नुपर्ने अवस्था छ ।

जे होस्, एउटा लगभग बेवास्ता नै गरिएको देश भूराजनीतिक रूपमा परिणाममुखी छवि बनाउँदै अगाडी आउँदैछ छ, त्यो हो इन्डोनेसिया। यो विशाल, विविधतायुक्त बहुजातीय द्वीप समूहको मुलुक २८ करोड मानिसहरूको घर हो र विश्वको चौथो-सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको देश हो। यो दक्षिणपुर्व एसियामा सबभन्दा द्रुत वृद्धि हुने अर्थतन्त्रहरू मध्ये एक हो जसको सकल घरेलु उत्पादनले हालका वर्षहरूमा १ खर्ब  डलर नाघेको छ। यसको यस्तो वृद्धिले यसलाई विश्वको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उदीयमान अर्थतन्त्र र बजारहरू मध्ये एक बनाउँदैछ।

इन्डोनेसियाको बढ्दो ख्यातिले यो टापु राष्ट्रलाई भूराजनीतिक युद्धको नजिक पनि पुर्‍याएको छ। अमेरिका र चीन बीचको बृहत् संघर्षको भागको रूपमा यसको "वफादारी" कसले जित्ने भन्ने प्रश्न हो। हजारौँ टापुहरूमा फैलिएको देशको भू-रणनीतिक अवस्थिति महत्त्वपूर्ण छ किनभने यसले मलाक्का स्ट्रेट भनेर चिनिने प्रशान्त र हिन्द महासागरहरू बीचको आधारभूत मार्ग ओगटेको छ। यो जाला मार्गले एसिया र ओशिनिया र साथै दक्षिण चीन सागरको बिचमा प्रभावकारी पुलको काम गरेको छ ।

फलस्वरूप पश्चिमाहरूले चीनलाई आफ्नो छिमेकीभित्र राख्ने प्रयासमा यो देशलाई आवश्यक ठान्छन् भने अर्कोतर्फ बेइजिङले इन्डोनेसियासँगको साझेदारीलाई अर्कै कारणले पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण ठान्छन्।

तर जब भूराजनीतिको कुरा आउँछ, इन्डोनेसिया असंलग्न राष्ट्रको परिकल्पनाकार हो। साथै यो ग्लोबल साउथको एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो त्यसैले सन् १९५५ मा अफ्रिकी र एसियाली राज्यहरूको प्रसिद्ध बाङडुङ  सम्मेलन यसको भूमिमा आयोजित भएको थियो।

तटस्थताको नीति लिएको र यो एक मुस्लिम राष्ट्र भएको कारण इन्डोनेसिया पश्चिम समर्थक होइन, तर चीन समर्थक पनि होइन। यसको सट्टा यसले "संसारको सर्वश्रेष्ठ" विदेश नीतिलाई पछ्याउँछ जसले फाइदाहरू प्राप्त गर्न दुवै पक्षलाई एकैसाथ सँगै लैजान खोज्छ। आफ्नो ढोकैमा रहेको सबैभन्दा ठूलो बजार र आर्थिक हितकर्ताको रूपमा जाकार्ताले बेइजिङलाई बेवास्ता गर्न सक्दैन। त्यसैले यसले बेइजिङसँग मिलेर व्यापार गर्न व्यापार, प्रविधिमा सहयात्रा गर्न र अन्य चीजहरूको सन्दर्भमा सचेत छनोट गर्छ।

अर्कोतर्फ, इन्डोनेसिया स्वाभाविक रूपमा चीनको उदयबाट सैन्य रूपमा त्यसको वशमा पर्न चाहँदैन । त्यसैले यो चीनको अधिवेशित मुलुक नबनोस् भन्ने सुनिश्चित गर्न अन्य शक्तिहरूसँग  एक रणनीतिक साझेदार बन्न चाहन्छ। जसको लागि उसले चीनको प्रतिस्पर्धी अमेरिकासँग पनि निकट सम्बन्ध भने राखिरहेको छ । यसरी इन्डोनेसिया न त चीन समर्थक हो न अमेरिका समर्थक, यो इन्डोनेसिया समर्थक हो र निकट भविष्यमा नै यो प्रमुख शक्ति बन्ने बाटोमा छ ।

तैपनि, यसले विश्वव्यापी रूपमा पश्चिमी वर्चस्वको अनिवार्य अन्त्यको संकेत गर्दछ। इन्डोनेसियाजस्ता ठूलो जनसङ्ख्या भएको नयाँ अर्थतन्त्रहरूको उदयसँगै बेलायत र फ्रान्स जस्ता "पुरानो शक्तिहरू" झन् झन् साना र कम सान्दर्भिक हुँदै गएका छन्। चीनको अर्थतन्त्रको वृद्धि बाहेक भारत, इन्डोनेसिया, बंगलादेश, नाइजेरिया र अन्य अर्थतन्त्रहरू आफ्नो ठूलो जनसङ्ख्या र बजारको कारणले गर्दा पश्चिमी अर्थतन्त्रको दायराभन्दा ठूलो बनिरहेका छन् ।

यसरी हेर्दा यहाँ शक्ति सन्तुलनमा निर्विवाद रूपान्तरण भइरहेको छ। र, यसको अर्थ हो अमेरिकी प्रभुत्व अब धेरै समय रहन सक्दैन। अमेरिका र चीनले पनि अन्ततः आफुलाई बलियो बनाउन अब  वफादारी जित्नुपर्छ र यी नयाँ अर्थतन्त्रहरूलाई न्याय दिनै पर्छ। यसरी चार सय वर्षदेखि चलेको विश्वव्यापी यूरो-एट्लान्टिक प्रभुत्वको अन्त्य गर्नुपर्छ। यही कारणले गर्दा अमेरिका अहिले "द इन्डो-प्यासिफिक" भन्दै त्यसैमा केन्द्रित छ। जे होस्, इन्डोनेसिया जस्ता देशहरूले अन्ततः आफ्नो विश्वव्यापी प्रभाव स्थापित गर्दै गर्दा किङमेकर रूपमा काम गर्ने अवसर प्राप्त गर्दैछन् ।