संसारकै सबैभन्दा साना बाँदर

पिग्मी मार्मोसेट (Pygmy marmoset) संसारकै सबैभन्दा साना बाँदर जातहरूमध्ये पर्दछ। यो प्राणी तपाईंको हत्केलामा नै अटाउन सक्छ। वैज्ञानिक दृष्टिले हेर्दा यो Callithrix pygmaea प्रजातिमा पर्छ, जुन प्राइमेट (Primates) भनिने स्तनधारी वर्गको सदस्य हो।

हेर्दा सानो देखिए पनि यसको बनावट र व्यवहार भने निकै जटिल र रोचक छ।

आकार र तौल

एक वयस्क पिग्मी मार्मोसेटको तौल लगभग १०० देखि १५० ग्रामसम्म मात्र हुन्छ । यो भनेको एउटा ठूलो स्याउको तौल जत्तिकै हो। यसको शरीरको लम्बाइ ११ देखि १५ सेन्टिमिटरसम्म हुन्छ । रमाइलो कुरा के छ भने यसको पुच्छर भने शरीरभन्दा लामो, लगभग १७-२२ सेन्टिमिटरको हुन्छ। यसले पुच्छरलाई रुखका हाँगाबिँगामा उफ्रिरहेको बेला शरीरलाई सन्तुलित राख्न प्रयोग गर्छ ।

बासस्थान

पिग्मी मार्मोसेटहरू मुख्यतः दक्षिण अमेरिकी वर्षावनमा पाइन्छन् - विशेषतः अमेजन नदीको आसपास, ब्राजिल, पेरु, कोलम्बिया, इक्वेडर र बोलिभिया जस्ता देशहरूमा। तिनीहरू प्रायः रुखमा बस्ने जीव हुन् र जमिनमा खासै आउँदैनन्। वैज्ञानिक भाषामा यसलाई arboreal अर्थात् "रुखमै बस्ने" प्राणी भनिन्छ।

आहार

यस सानो बाँदरको खाना पनि फरक किसिमको हुन्छ। यिनीहरू "गमिवोरस" (gummivorous) कहलिन्छन् - जसको अर्थ हो रुखको बोक्राबाट निस्किने चोप (tree gum) खाने जीव। यिनीहरूको दाँत अगाडिको भागबाट तीखा हुन्छ । त्यसैको मद्दतले रुखको बोक्रालाई छेडेर निस्किएको चोप चुस्छन्। त्यसबाहेक कीरा, फूलको रस, फलफूल र स-साना कीराफट्याङ्ग्रा पनि यिनको आहारमा पर्छ।

सामाजिक व्यवहार

पिग्मी मार्मोसेटहरू सामाजिक जनावर हुन्। सामान्यतः एक परिवारमा २ देखि ९ सदस्यसम्म हुन्छन्। एउटा जोडी (पुरुष र महिला) स्थायी रूपमा मिलेर बस्छन् र बच्चाहरूको स्याहार गर्छन्। सधैं एउटै जोडीले मात्र प्रजनन गर्छ र बाँकी सदस्यहरूले बच्चा हुर्काउन सघाउँछन् - जुन व्यवहार धेरै प्राइमेटहरूमा पाइँदैन।

अर्को रोचक कुरा - यिनीहरूको संवाद प्रणाली पनि धेरै जटिल छ। यिनीहरू सुइँ सुइँ, चिच्याउने, वा फुसफुस जस्ता ध्वनिहरू प्रयोग गरेर एक-अर्कासँग कुराकानी गर्छन्। वैज्ञानिकहरूका अनुसार यिनीहरूले विभिन्न ध्वनि संकेत प्रयोग गरेर खतरा, खाना वा बच्चाहरूको अवस्थाबारे जानकारी आदानप्रदान गर्छन् ।

वैज्ञानिक चासो

यति सानो आकार भएर पनि पिग्मी मार्मोसेटहरूमा मान्छेमा जस्तै सामाजिक संरचना, संवाद गर्ने क्षमता, र वातावरणसँग अनुकूलन गर्ने चातुर्यतालगायत थुप्रै विशेषता पाइन्छ । यसले वैज्ञानिकहरूलाई मानव विकासको प्रक्रियाबारे बुझ्न पनि सहयोग पुर्याउँछ। साथै, यिनीहरूको जनसंख्या र जंगलको अवस्था घट्दो भएकाले संरक्षणका दृष्टिकोणले पनि पिग्मी मार्मोसेट निकै महत्वपूर्ण छन्।

आइयुसिएन (International Union for Conservation of Nature) ले यस प्रजातिलाई "Least Concern" वर्गमा राखे पनि, वातावरणीय विनाश, अवैध पालतु व्यापार, र जंगल कटानीका कारण यिनीहरूको भविष्यप्रति चिन्ता बढ्दो छ।

निष्कर्ष

आकारमा सानो पिग्मी मार्मोसेट वैज्ञानिक दृष्टिमा ठूलो महत्त्व राख्ने जीव हो। यसको अद्वितीय जीवनशैली, संचार प्रणाली, र पारिवारिक संरचना हामी मानवहरूकै समाजसँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ। त्यसैले, यस्तो प्राणीलाई बुझ्नु केवल वैज्ञानिक चासोको विषय होइन । यो जीवबारेको बुझाइले जैविक विविधताको संरक्षण र मानव-प्रकृति सम्बन्धबारे गहिरो बुझाइको आयामहरु खोलिदिन सक्छ ।

Image: https://www.ekzotika.com