मुखुण्डो पछाडिको कालो मन: समाजमा प्रतिष्ठित देखिने व्यक्तिहरूमा यौन हिंसाको विकृति

नेपालीमा एउटा उखान छ– जो अगुवा उही बाटो हगुवा । यो उखान यौन हिंसाको मामिलामा ठ्याक्कै चरितार्थ हुन्छ । समाजले आदर्श मानेकाहरु नै जब यौन हिंसाको दुर्व्यसनी बनेर देखापर्छन् तब त्यस्ता व्यक्तिहरुलाई भन्न करै लाग्छ– मुखुण्डो पछाडिको कालो मन !

यसै सन्दर्भमा हामीले च्याट जीपीटीलाई सोधेका थियौं–

बाहिर भद्र भलाद्मी देखिने तथा समाजमा नाम कमाएका, सेलिब्रेटीको हैसियत बनाएका तथा लब्ध प्रतिष्ठित व्यक्तिहरुमा पनि किन बलात्कारी तथा यौन हिंसाको मानसिकता हुन्छ, जुन कालान्तरमा प्रकट भएरै छाड्छ । यसको पछाडिका जैविक, सामाजिक, साँस्कृतिक र मनोवैज्ञानिक कारणहरु के हुन सक्छन् ?

च्याट जीपीटीले निक्कै गज्जब र गहन उत्तर दियो । हामीलाई लाग्छ– यसले गरेको विश्लेषण नेपालको सन्दर्भमा निक्कै सत्यको नजिक छ,  यो पढ्दा खेर जाँदैन !

–दायित्वबोध

नेपाली समाजमा 'भद्र', 'भलाद्मी', 'श्रद्धेय' वा 'आदरणीय' जस्ता विशेषणहरूले सुसज्जित व्यक्ति जब यौन हिंसा वा बलात्कारजस्तो अपराधमा मुछिन्छन्, तब मात्र समाज चकित बन्छ। तर यो 'चकित हुने' संस्कृति आफैंमा प्रश्न उठाउने विषय हो। के यस्ता विकृतिहरू आकस्मिक रूपमा देखिन्छन् त? कि ती दीर्घकालीन दबिएका मानसिकताका विस्फोट हुन्?

आज हामी यस्तो सवालमा गहिरिएर प्रवेश गर्न गइरहेका छौँ: किन यौन हिंसाको मनोवृत्ति सम्मानित देखिने व्यक्तिहरूमा समेत हुन्छ? त्यो पनि यस्तो समाजमा जहाँ 'इज्जत' र 'प्रतिष्ठा'का नाममा साँचो अनुहार लुकाइन्छ।

१. प्रतिष्ठाको खोलमा लुकेको प्रभुत्वप्रेम

यौन हिंसा धेरैपटक यौन सन्तुष्टिको परिणाम होइन, सत्ताको प्रदर्शन हो।

जो व्यक्तिले समाजमा स्थान, पहुँच, मान–सम्मान र 'सदाचार'को आवरण ओढेका हुन्छन्, तिनले आफ्नो सामाजिक हैसियतको प्रयोग 'दबाउन' र 'प्रभुत्व जमाउन' प्रयोग गर्छन्। महिलाको 'ना' लाई 'हो' मा रूपान्तरण गर्न सक्ने घमण्डले भरिएका यस्ता व्यक्तिहरू समाजको मौनतामा सुरक्षित महसुस गर्छन्।

“बलात्कार एक प्रकारको राजनीतिक हिंसा हो जसले महिला शरीरलाई नियन्त्रण गर्ने साधनका रूपमा प्रयोग गर्छ।” — Susan Brownmiller, Against Our Will (1975)

२. पुरुषसत्तात्मक सोच र सांस्कृतिक सहमति

नेपाली समाजमा अझै पनि पुरुषलाई यौन चाहनामा असंयमित हुनु 'स्वाभाविक' मानिन्छ।

'पुरुष त हो नि', 'लागिहाल्छ कहिलेकाहीँ', 'सामान्य गल्ती हो' भन्ने वाक्यांशहरू यौन हिंसाको सहजीकरणमा प्रयोग भइरहेका छन्।

यस्तो सोचको निहित सन्देश हो — पुरुषलाई यौन नियन्त्रण आवश्यक छैन, र यदि उनी प्रतिष्ठित छन् भने त झन् कानून र नैतिकता पनि बाधक बन्नु हुँदैन।

३. मनोवैज्ञानिक विकृति: गहिरो जरा गाडेको अन्धकार

कतिपय व्यक्तिहरूको बाल्यकालमै यौन दुव्र्यवहार, उपेक्षा, वा हिंसात्मक वातावरणमा हुर्केका हुन्छन्। यस्तो पृष्ठभूमिले व्यक्तिमा असामान्य यौन व्यवहार, आक्रोश, वा 'repressed desires' जन्माउँछ।

साथै, केहीमा Narcissistic Personality Disorder वा Impulse Control Disorder जस्ता मानसिक विकृति हुन्छन्, जसमा अरूको भावनालाई नजरअन्दाज गरेर आफैंलाई मात्र केन्द्रमा राख्ने प्रवृत्ति हुन्छ।

४. न्याय प्रणाली र सामाजिक मौनता: अपराधीको कवच

हामीकहाँ पीडितभन्दा अपराधीको चरित्र रक्षा गर्ने संस्कृति छ। प्रतिष्ठित मानिएका व्यक्तिलाई प्रश्न गर्न समाज हिचकिचाउँछ। अपराध प्रमाणित नभएसम्म 'कलङ्क' भनेर मुद्दा उठाउनेलाई नै बदनाम गर्ने परिपाटी छ।

यस्तो वातावरणमा अपराधी ढुक्क हुन्छ— उसले सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक पहुँच प्रयोग गरेर सजायबाट उम्किन सक्छ।

५. देखावटी नैतिकताको संकट

कति 'भलाद्मी'हरू सार्वजनिक रूपमा धर्म, संस्कृति, शीलता र नैतिकताको उपदेश दिन्छन्, तर निजी जीवनमा त्यसको विपरीत हुन्छ।

समाजले शाब्दिक नैतिकता मात्र हेर्छ, व्यवहारिक नैतिकता परीक्षण गर्ने संयन्त्र छैन। धर्मको आवरणमा वा समाजसेवाको नाममा लुकेका यौन हिंसाका यस्ता अनुहारहरू सजिलै 'दबाइन्छन्'।

निष्कर्ष:

बलात्कार वा यौन हिंसाको प्रवृत्ति कुनै वर्ग, पद, या व्यक्तित्वको विशिष्टतामा सीमित हुँदैन। यो सोच, मनोवृत्ति, सामाजिक संरचना र मौनतामा आधारित समस्याको प्रतिबिम्ब हो।

अब समय आएको छ — मुखुण्डो लगाउने संस्कृतिको अन्त्य गरौँ। प्रतिष्ठाको नाममा अपराधलाई नढाकौँ। अपराधी जो कोही भए पनि, उसलाई न्यायको कठघरामा ल्याउन समाज, मीडिया, र नागरिकहरू एकजुट हुनुपर्छ।

यौन हिंसा एउटा व्यक्तिको मात्र अपराध होइन, त्यो सम्पूर्ण समाजको मौनता र संकीर्णताको परिणाम हो। यदि हामी साँच्चिकै भोलिको पुस्ताका लागि सुरक्षित समाज चाहन्छौं भने, हामीले आजै यी मुखुण्डाहरू च्यात्नुपर्नेछ।