"यस्ता बच्चाहरूलाई पढाइ-हुर्काइ तपाईंको सपना कहिले पूरा हुने ?"

बाल्यकालमा मेरो शिक्षा आर्जन जीवनको शुरूतिर ऐतिहासिक स्कूल 'महावीर इन्ष्टिच्युटमा भएको थियो। मलाई अंग्रेजी पढाउने गुरू शहीद गंगालाल श्रेष्ठ हुनुहुन्थ्यो । यसबेला म सानो उमेरको भएको हुनाले मलाई अहिले सबै कुराहरूको स्मरण छैन, तर निकै प्रभाव परेका कुराहरू र घटनाहरू त जीवनभरि सम्झना भइरहन्छ । तीमध्ये शहीद गंगालालका साथै अरू पनि महत्त्वपूर्ण व्यक्तिहरूसित सम्बन्ध भएको एक दुईवटा घटना ( मेरो आफ्नै अनुभवमा) यहाँ उल्लेख गर्दछु ।

वि.सं. १९९६ सालतिरको घटना हो । एक दिन महावीर इन्स्टिच्यूटमा हाम्रो कक्षामा (कक्षा ४ वा ५ होला) पढाइरहनु हुँदाहुँदैको कुरा हो । मनमा के लागेर हो, गुरू गंगालालले मलाई तानेर 'जाउँ हेडमाष्टरकहाँ' भनेर लानुभयो । हेडमास्टर शहीद चिनियाँ लाल सिंहको कोठामा पुग्दा त्यहाँ स्व. पूर्णबहादुर मानव (त्यसबेला त्यस स्कूलका शिक्षक) र स्व. कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ (नियमित शिक्षक नभए पनि उहांले पनि कहिलेकाहीँ पढाउनु हुन्थ्यो) पनि हुनुहुन्थ्यो । हेडमास्टरको अगाडि मलाई राखेर गंगालालले भन्नुभयो "यस्ता बच्चाहरूलाई पढाइ-हुर्काइ तपाईंको सपना कहिले पूरा हुने ?"

 अनि पूर्णबहादुर मानवले थप्नुभयो, "हो त नि यस्तो सिंगान पुछ्न सुरूवालको इजार बाँध्न पनि नजान्ने केटोलाई पढाएर, तालिम दिएर तयार पारी क्रान्ति कहिले गर्ने ?'

गंगालालले भन्नुभयो, " यिनीहरूलाई पढाएर हुर्काएर यिनीहरूबाट क्रान्ति ल्याउने तपाईंको कल्पना मात्रै हुनेछ ।"

 हेडमाष्टर शहीद चिनियाँलालले हाँस्दै भन्नुभयो, “त्यसो भए के त हामी सोझै मर्न जाने ?"

त्यसबेला मैले त्यो कुराकानीको अर्थ केही बुझिनँ । तर पछि थाहा भयो, राणाविरोधी संघर्षको तरीकाबारे दुई महान शहीदहरू गंगालाल श्रेष्ठ र चिनियालाल सिंहको बीचमा मतभेद रहेछ । गंगालाल राणा शासनविरूद्ध कुनै सीधा संघर्ष वा विद्रोह गर्न चाहनुहुन्थ्यो भने चिनियांलाल सिंह शिक्षाको माध्यमबाट जनतामा चेतना फैलाई परिवर्तन ल्याउने सपना देख्नुहुन्थ्यो ।

अर्को घटना हो, गंगालाल र गणेशमान सिंहसित सम्बन्धित घटना । एक दिन (१९९६ सालतिर) मेरो टोल (थँहिति टोल) मुन्तिरबाट गंगालाल श्रेष्ठ र गणेशमान सिंह गइरहनुभएको मैले झ्यालबाट देखें । उहाँहरू मेरो घरसँगै रहेको एउटा पसल (गणेशमानजीको दाजु नाता पर्ने एकजना व्यक्तिको पसल) मा पस्नुभयो । मेरो गुरुलाई सलाम गर्न (त्यसबेला नमस्ते होइन, सलामको चलन थियो) म तल ओर्लें । गंगालाललाई "मार्साब सलाम" भन्दै अभिवादन गरे । गंगालालले गणेशमानजीतिर देखाउँदै मलाई "ल उसलाई पनि सलाम गर" भन्नुभयो । त्यसबेलाको केटाकेटी बुद्धि, मैले आफ्नो गुरुबाहेक अर्कोलाई सलाम गर्न मानिनँ । मैले 'नाई' भनेपछि उहाँले भन्नुभयो, "हेर ऊ र म एउटै, ऊ तिम्रो माष्टर नभए पनि ऊ मजस्तै, सबै कुरामा हामी दुई जना एउटै ।'' तैपनि मैले मानिनँ ।

अनि गणेशमानजीले हाँस्दै भन्नुभयो, “ आजकल एउटा नयाँ ब्रीडको कुकुर निस्केको छ रे, एक जनाबाहेक दुई जना मालिक नचिन्ने । तिम्रो यो चेला त्यस्तै रहेछ । शायद उहाँले अल्सेसियन् भन्नुभएको होला ।

–नवयुवा मासिकमा प्रकाशित